Sharp R-402JS Manuel d'utilisateur

GEOPOLITYKA W ŚWIECIE PONOWOCZESNYM

uniformizacji świata w tych wszystkich zakresach, i odzwierciedla się w pojawieniu więzi społecznych, solidarności i tożsamości w skali ponadl

kampaniom reklamowym są w stanie wpływać na wzory konsumpcyjne danego społeczeństwa163. Wzrost siły korporacji międzynarodowych powoduje, iż wpł

stanowią agendy monopolistycznego kapitału. Globalizacja jest zatem procesem gwarantującym dominację Zachodu w środowisku międzynarodowym,

dążąc do ograniczenia ubóstwa w krajach rozwijających się, ale instytucje te od początku swojego istnienia wypełniały rolę geopolityczną, peł

Walutowego oraz Banku Światowego, kierujących się zasadą leseferystycznej gospodarki, zdominowana została przez neoliberalną wizję integra

USA i jego bliscy sojusznicy167. Międzynarodowe instytucje takie jak WTO, czy też MFW realizują pewną wizję porządku globalnego związ

Wśród grup, które stawiają opór logice nowego globalnego porządku, istotną role ogrywają, według określenia Ulricha Becka, aktorzy g

Informacji poddał on analizie pięć ruchów, które według niego otwarcie przeciwstawiają się nowemu globalnemu porządkowi społecznemu i kulturowe

społeczeństwa stają się „społeczeństwami ruchów społecznych”, które są typową dla współczesności formą bytu społeczeństwa i głównym mechanizme

Geopolityczne znaczenie środków masowego przekazu wynika więc z faktu, iż są one obecnie jednym z głównych elementów, za pomocą któr

powodowane są brakiem równowagi demograficznej w różnych państwach świata. W przeszłości emigrantami byli przede wszystkim ludzie biedni

współczesnego świata obejmuje co najmniej pięć obszarów: 1) załamanie się tradycyjnych systemów ideologicznych, które zostają zastąpione przez

społeczna często koncentruje się na zachodzących współcześnie zjawiskach rozpadu heterogeniczności dotychczasowych społeczeństw i bezpreced

rosnącą rolą i znaczeniem organizacjami międzyrządowych i pozarządowych, różnorodnych ruchów społecznych, mass mediów, organizacji przestę

ROZDZIAŁ V GLOBALNY KAPITALIZM – GEOEKONOMIA W MIEJSCE GEOPOLITYKI Działalność gospodarcza jest jednym z podstawowych przejawów aktywności cz

gospodarczego, gdyż we współczesnym świecie poziom życia, stan infrastruktury, oświaty i nauki, rozwoju technologicznego, a także legit

stanowiących gospodarczą lokomotywę zglobalizowanego świata184. Powoduje to, iż od początku lat dziewięćdziesiątych można dostrzec w badaniach

dyplomacja straciły swoje wielowiekowe dominujące znaczenie dla wzajemnych stosunków i tylko czasem są używane żeby przeciwstawić się jakimś po

Międzynarodowego Funduszu Walutowego, Banku Światowego, Międzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju. Uznaje się, że istotą zastosowania środk

współczesnej cywilizacji jest nie tylko ekonomizacja życia społecznego ale także proces przeorientowywania się gospodarek narodowych na gosp

konkurencji i mentalnością konsumpcyjną zdominował cały świat, a intensywna globalizacja aktywności ekonomicznej, która nastąpiła w osta

synchronizacji i centralizacji; 8) zniesienie koncentracji energii, pieniędzy i władzy, 9) pojawienie się nowego typu rodziny, która p

Współcześnie system gospodarki światowej tworzą powiązane ze sobą gospodarki poszczególnych państw charakteryzujących się odmiennością strukt

procesów gospodarczych zachodzących w skali globu, przekazują swoje kompetencję kontrolne i regulacyjne w ręce różnorodnych transnarodowych org

stosunków międzynarodowych uznawane są za drugie (po przestrzeni) naturalne źródło siły państwa, które dysponując wartościowymi zasoba

zwrócić uwagę, iż ilość prac i artykułów dotyczących problemu konfliktów wokół surowców naturalnych wynika zarówno z faktu znaczenia

technologii lub organizacji procesów produkcyjnych. Peryferie natomiast to państwa biedne, które są eksploatowane, gdyż są to strefy, które

przyrostu naturalnego. Natomiast Południe to ogromny obszar niedorozwoju ekonomicznego, ubóstwa, państw o niedemokratycznych ustrojach, ob

miejsce wśród wszystkich innych czynników zmienności środowiska międzynarodowego, a tym samym jest kluczem do zrozumienia współczesnego

nierówności ekonomicznej między państwami207. Geoekonomia stara się: 1) analizować światowy system gospodarczy; 2) szukać związków i zależno

globalnym i narodowym, a także dostarczać wiedzy o technikach działania w globalnej gospodarce209. Podejście geoekonomiczne, nie rezygnują

zasad wolnego handlu w kierunku protekcjonizmu oraz rozwój ruchów nacjonalistycznych; Stanowiła odzwierciedlenie rywalizacji pomiędzy państwami o

zaczynają odgrywać inne zbiorowości i grupy (etniczne, religijne, imigracyjne, mniejszości narodowe). Podmiotem i aktywnym uczestnikiem

zupełnie innej perspektywy i uczynił z różnic i podziałów występujących w strukturze ekonomicznej kapitalistycznej gospodarki-świata podstawowy s

wewnętrznie, czyli społeczeństwa, jak i zewnętrznie, tj. państwa sojuszników był wspólny wróg niosący zagrożenie militarne. Po rozpadzi

biotechnologia, lotnictwo i wyprawy kosmiczne, nowoczesne komponenty dla przemysłu motoryzacyjnego). Zwycięzcy pełnią funkcje finansowe, kreaty

faktu, iż taki obraz stanowi duże uproszczenie, dostrzec można, iż u podstaw współczesnego policentryzmu środowiska międzynarodowego le

podłoże przede wszystkim ekonomiczne. W szczególności we współczesnych analizach geopolitycznych baczną uwagę należy zwrócić na ekonomizację sf

głównym zasobem i towarem w postindustrialnej gospodarce – dostęp do wiedzy i umiejętności (know-how) oraz produkcja wykwalifikowanej siły roboczej s

najużyteczniejszym podejściem do badania geopolitycznych problemów współczesnego świata staje się podejście geoekonomiczne. Zwraca się uwagę,

ROZDZIAŁ VI SOFT-POWER I INFOSFERA Zmiany, które zaszły we współczesnym środowisku międzynarodowym związane z odejściem od zimnowojennej konfr

pozimnowojenna hegemonia utrzymuje się bardziej dzięki kulturowym formom autorytetu niż siłowej władzy państwa. Zbigniew Brzeziński ana

prawdopodobieństwa, iż będą one działały zgodnie z amerykańskimi oczekiwaniami i interesami. Tę zdolność Nye określił jako soft-power i defin

państwowocentryczny ewoluuje w kierunku świta transgranicznych powiązań, w którym państwo jest tylko jednym z wielu uczestników; 3) globalizacja

wzrost liczby rozmaitych publikacji poświęconych zagadnieniu „miękkiej siły” i jej rosnącemu znaczeniu w relacjach międzynarodowych. Wskazuje

sprawować nad nim władzę, wpływając na jego pragnienia, przez ich kształtowanie lub określanie”227. Idea soft-power jest także nawiąza

opiera się ona na fakcie akceptowania przez ludzi zespołu podstawowych przedrefleksyjnych założeń. Podmioty społeczne przyjmują świat jako zro

uwypuklić rolę praktyk kulturowych i ideologii w kształtowaniu się relacji międzynarodowych. Definiowali oni hegemonię jako kompleks p

ich celem zaś jest opanowanie sfery symbolicznej. Zwraca się uwagę, iż jednym z najważniejszych fenomenów współczesności stał się niezwykle szybki

W analizach geopolitycznych coraz powszechniej dostrzega się fundamentalne znaczenie warunków technologicznych związanych z rewolucją te

informacji. Służą one jako czynnik zwielokrotniający siłę i można je wykorzystywać do powiększania dostępnej siły czy bogactwa albo,

paradygmat technologii informatycznych stanowi materialną podstawę rozprzestrzeniania się sieci na całą strukturę społeczną243. Zdobywający s

tym samym na podejmowane decyzje i w tym sensie infosfera, jako „piąty wymiar” staje się medium strategicznej potęgi244. Uznaje się obe

pojęcia jak, cyberwar, netwar i softwar. M.in. włoski geopolityk generał Carlo Jean pisał, iż cyberwar to taka wojna, w której atak elektroniczny pa

wymaga rozwoju nowych kompetencji badawczych i nowego całościowego spojrzenia na zachodzące zjawiska i umiejętności powiązania wiedzy s

i świat. Stanowią element kształtowania naszej wiedzy o otaczającym nas świecie, dostarczając nam swoistej „mapy świata” i tym samym silnie

masie nie jest zorientowane na racjonalne, indywidualistyczne podejście do rzeczywistości ale raczej na przyjęcie wytworzonych przez mass me

hollywodzkich wytwórni, aby omówić rolę Hollywoodu w przygotowaniu i opracowaniu odpowiedniego ideologicznego przekazu nie tylko dla pub

wykonywania władzy we współczesnym świecie256. Znaczenie mediów polega na tym, iż dostarczają globalnej mapy poznawczej, która pozwala połączy

etyki wielkich światowych religii i kultur. Współzawodnictwo pan-idei w XXI w. zachodzi w przestrzeni komunikowania masowego i kanałami komu

świecie oraz urzeczywistnienie idei Wielkich Chin i włączenie do nich Tajwanu260. Dewizą XXI w. jest konkurencja intelektualna, a „wojna i

selekcjonować informacje i dawać właściwe sygnały. I właśnie ta umiejętność określania, na czym należy skoncentrować uwagę, staje się źródłe

swoje wyobrażenia o nim oglądając telewizję, słuchając radia, czy też „surfując” po Internecie. Uznaje się zatem, iż w epoce globa

hegemonii niż w sytuacji, gdy podstawę dominacji stanowiła siła ekonomiczna oraz militarna. W ponowoczesnym świecie układy geopolitycz

świadectwem rozwoju dyscypliny i przełamywania dotychczasowych ograniczeń i barier związanych z postrzeganiem geopolityki jako nauki o „państwi

procesów współzależności i transgraniczności, pojawienia się nowych aktorów i zmiany wzajemnych interakcji pomiędzy nimi. Radykalne zmia

intelektualnej podbudowy do podejmowania własnej aktywności politycznej. Włączenie do analiz geopolitycznych takich elementów jak proble

reguł gry w środowisku międzynarodowym oznacza, iż świata wszedł w epokę postnowoczesnej geopolityki, w której największą rolę przypisuje się ducho

ROZDZIAŁ VII IMPERIUM, CZYLI HEGEMONIA W ŚWIECIE PONOWOCZESNYM Historia świata jest historią wielkich potęg (supermocarstw), które decydow

starożytnych greckich polis było w stanie objąć przewodnictwo nad innymi, z którymi współistniało i współpracowało. Uznaje się, iż pojęcie t

państwa wyznaczają jego potencjał i siła, głównie natury ekonomicznej, a także potencjał militarny, gdyż bez tych elementów mocarstwowość w sk

strukturalne identyfikuje w ciągu ostatnich 500 lat pięć długich cykli hegemonicznych: cykl portugalski (hegemon Portugalia), cykl hol

imperia. Mniej więcej od XIX w. na świecie panuje już tylko jeden system nowoczesna, kapitalistyczna gospodarka-świat286. Cechą gospo

jednocześnie przywództwo militarne i kulturowe. Mocarstwa hegemoniczne określają reguły gry. Utrzymanie gospodarki światowej w formie, która

superrynków, ani elektronicznego stada naprawdę nie obchodzi, jakiego koloru jest wasz kraj. Obchodzi je tylko, jak jest okablowany, którą

w myśleniu o świecie i poszukiwania nowego paradygmatu badawczego, dzięki któremu będzie można opisać współczesną kondycję świata. Geopolityka stoi

obligacjami i walutami, przenoszącymi swoje pieniądze z jednego miejsca świata w drugie oraz z wielkich międzynarodowych korporacji, które bu

dysponujący narzędziami władzy, które determinują los mniej mobilnych partnerów relacji, mogą w każdej chwili „rozpłynąć się w powietrzu” – stać się

opisania charakteru ponowoczesnej globalnej hegemonii. Jedną z najciekawszych odpowiedzi na pytania o charakter ponowoczesnego hegemonic

Uznali oni, iż ostatnie dekady lat XX, będące latami kryzysów i wstrząsów na całym świecie, są okresem przejścia od nowoczesnego świata impe

człowieka i pozwalać na ukazywanie mechanizmów władzy, tak aby móc się jej przeciwstawić i budować lepsze społeczeństwo (kontr-imperium). Celem poz

pojęć, które pozwolą na analizę dokonującej się transformacji władzy. Jest to zatem książka poświęcona nowym/ponowoczesnym warunkom ge

konkretnego państwa, funkcjonują natomiast pewne ponadnarodowe mechanizmy „dyscyplinujące” i kontrolne, dzięki którym dotychczasowa rywalizacja

międzynarodowego. Narzucona współczesnym państwom ideologia modernizacji i wzrostu gospodarczego jest ciągłą penetracją kapitału we wszystkie sf

się koncentrować na obszarach „non-integrating gap”. Strategicznym zadaniem USA powinno być włączenie tych obszarów w procesy globaliz

pokoju, ale tylko w ostatniej instancji, gdy ponadnarodowe organizacje pokoju wzywają ją do aktywności organizacyjnej i do zdecydowanych ini

Teorie wypracowane w ramach klasycznej/nowoczesnej geopolityki wydają się niekiedy niewystarczające dla zrozumienia współczesnej kondycji

polityki izolacjonistycznej, opartej na koncepcji nieinterwencji, która jest zakorzeniona w amerykańskiej historii, tradycji i mądrości ojców

militarnym, gospodarczym i kulturowym. Poniżej pierwszej kondygnacji, którą tworzą podmioty dominujące w światowym ładzie, znajduje się drug

przydatną dla konstruowania geopolitycznych teorii w odniesieniu do postwestfalskiego/ponowoczesnego środowiska międzynarodowego. Żyjemy w

Perspektywa zaproponowana przez Hardt’a i Negri’ego oferuje radykalną zmianę postrzegania geopolitycznej przestrzeni świata, w której po za

Baumana chyba najlepiej oddają zmieniającą się logikę globalnej hegemonii i kształtowania się ponowoczesnego Imperium, na którą zwraca

ROZDZIAŁ VIII KONFLIKTY W ŚWIECIE PONOWOCZESNYM W teorii stosunków międzynarodowych wskazuje się, iż działalność w sferze relacji międzyn

politycznymi. Problematyka konfliktów terytorialnych oraz relacji pomiędzy potęgą, przestrzenią i polityką jest jednym z najstarszych pól badaw

Tradycyjnie w relacjach międzynarodowych zakładano, iż zdobycie kontroli nad określonym terytorium i jego zasobami zwiększa potęgę i możliwoś

komunikacyjnych spowodował, iż bariery fizyczne nie odgrywają już praktycznie żadnej roli i nie stanowią przeszkody dla przepływu os

pokrewnym”336. Oznacza to, iż tworzący się nowy ład międzynarodowy determinowany będzie przez sprzeczności cywilizacyjne, czyli, że dawny konflikt i

geopolityce (Warszawa 2003), leksykon Leszka Sykulskiego Leksykon geopolityki (Warszawa 2009) a także pracę Jakuba Potulskiego Wprowadze

Huntington zwrócił uwagę na fakt, iż w epoce pozimnowojennej konflikty geopolityczne będą przebiegały wzdłuż zupełnie innych linii podziałów,

Uznaje się niekiedy, iż tofflerowskie „zderzenie cywilizacji” postrzegać można jako konflikt podstawowych wartości, ale nie wytworzonyc

pierwszej fali dostarcza produktów rolniczych i surowców, sektor drugiej fali jest źródłem taniej siły roboczej oraz produkcji masowej, natomiast in

dotychczasowej tożsamości oraz stylu życia w obliczu tendencji do homogenizacji świata. We współczesnym świecie, wbrew nadziejom liber

czynienia z jednej strony z kosmopolityzmem i pełną akceptacją globalizmu jako tendencji do przekształcenia świata w „jeden świat”, a z drug

dotyczy sposobu organizacji politycznej przestrzeni świata). Współczesne podziały socjopolityczne w dużym stopniu mają swoje źródła w tych

We współczesnym szybko globalizującym się świecie pojawiają się całe grupy zawodowe oderwane od konkretnej lokalizacji i przynależności, ż

zysku (Mc Świat) oraz przeciwstawiającymi się nim tendencji separatystycznymi, nacjonalistycznymi i fundamentalistycznymi (Dżihad). Reakc

System napotyka problemy, których nie jest w stanie rozwiązać co oznacza, iż świat wszedł w okres przejściowy o niepewnym wyniku. Obserwuj

inaczej mówiąc pomiędzy centrum a peryferiami systemu światowego będąca rezultatem gwałtownej polaryzacji społecznej, ekonomicznej i de

JAKUB POTULSKI GEOPOLITYKA W ŚWIECIE PONOWOCZESNYM INSTYTUT GEOPOLITYKI CZĘSTOCHOWA 2010

likwidować ubóstwo, zmniejszać dysproporcje dochodowe, przywracać równowagę ekonomiczną w skali światowej. Hasłem wykorzystywanym przez uczest

uważa się, że przełomowym momentem w ostatecznym ukształtowaniu się globalnej świadomości społeczeństwa obywatelskiego była międzynarodowa

wobec krajów Południa, co będzie skutkować wzrostem bezrobocia, nielegalnych migracji, zagrożeń terroryzmem, zorganizowaną przestępczości

informacjonizacja, wprowadzane w życie przez sieci bogactwa, technologii i władzy, przekształcają obecnie nasz świat. Wzmacniają one zdolność

światowej władzy, która podporządkuje suwerenność wszystkich krajów i wszystkich ludzi365. Opór, który stawiają nowe ruchy społeczne aktywne

fali, czy też cywilizacją wieku informacji) i gwałtowanym oporem wobec nadchodzących zmian wywołanych, używając określania amerykańskich badaczy Hei

terytorium, a raczej o „otwarcie” przestrzeni danego kraju dla kapitału, firm i inwestycji pochodzących z dominującego podmiotu geopolityczne

ROZDZIŁA IX WOJNA Z TEROREM – GEOPOLITYCZNY KOD PONOWOCZESNOŚCI Jednym z najważniejszych wydarzeń symbolizujących początek XXI w. stały się

według brytyjskiego geopolityka Colina Flinta składa się z pięciu głównych założeń: 1) kim są aktualni i potencjalni sojusznicy; 2) kim są a

Azja Południowa); 6) wspierać państwo Izrael, niezależnie od izraelskiej polityki, za wszelką cenę, zarówno z powodów wewnętrznych, jak i g

ROZDZIAŁ I PONOWOCZESNA GEOPOLITYKA Różnorodne zmiany, które zachodziły na świecie od schyłku lat sześćdziesiątych XX w. były tak znaczne i wielorak

wspieranie narodów zmagających się z próbami zdominowania przez uzbrojone mniejszości lub siły zewnętrzne (ZSRR). Prezydent Truman udo

krajów „osi zła” i krajów bandyckich uznano za element generujący zagrożenia i wymagający korekty374. Przekonanie, że promocja gospodark

słabych państw, ciągnących się od Bałkanów przez Kaukaz i Bliski Wschód, po Azję Środkową oraz Południową. Przez pewien czas USA i inne kr

porządku westfalskiego, pisał, iż system westfalski nie stanowi już adekwatnych ram dla stosunków międzynarodowych. U jego podstaw

jako „państwa bandyckie” (rogue regime) są w niedostateczny sposób włączone w procesy globalizacji a tym samym są słabo powiązane

tworzą się i znajdują wsparcie terrorystyczne siatki Al-Kaidy. Strategicznym zadaniem USA powinno być włączenie tych obszarów w procesy globa

planiści i geostratedzy byli w stanie wskazać na miejsca, w których następuje kumulacja siły militarnej, mogącej zagrozić interesom

definicji terroryzmu takich grup, jak organizacje palestyńskie np. Hamas. Z punktu widzenia tych państw opór Palestyńczyków wobec izraelskiej okupa

iż terroryzm to umotywowana politycznie przemoc skierowana wobec grup i celów nieuczestniczących w walce, stosowana przez transnarodow

XIX w. do wybuchu I wojny światowej, fala „antykolonialna”, związana z końcem epoki imperializmu, okresem dekolonizacji i powstawaniem samodz

myśli geopolitycznej w jej tradycyjnej formule związane były z przemianami intelektualnymi oraz politycznymi, zachodzącymi w osiemnastow

określonego terytorium państwowego. Organizacje terrorystyczne stanowią dziś specyficzny typ organizacji międzynarodowej, zdecentralizowane

zwłaszcza w kwestii przemocy Izraela wobec Palestyńczyków, eksploatacji złóż ropy naftowej przez zachodnie firmy i obecności sił zbro

Manuela Castellsa, który napisał, iż to, że ruch społeczny bez znaczącego wsparcia ze strony jakiegokolwiek państwa ośmielił się przeciwstawi

zróżnicowanie ich potencjałów, rywalizacja odbywa się głównie na płaszczyźnie psychologicznej, zwłaszcza przeciwnik relatywnie słabszy , niez

zamkniętych grup mogą dziś kontaktować się ze swoimi rodakami, czy też współwyznawcami z całego świata, tworząc wspólnoty wirtualne. Tworzone

osiedlenia. Ochrona ludności przed aktami przemocy jest utrudniona ze względu na dużą dostępność broni i bomb na rynku międzynarodowym oraz ze wzglę

jak Indie i Pakistan, dysponujące bronią jądrową, nie chcąc bezpośrednio i otwarcie angażować się w konfrontację zbrojną, będą wykorzystywać or

problemu klasowej struktury społeczeństwa, jak miało to miejsce w przypadku terroryzmu lewicowego lat siedemdziesiątych w Europie Zach

ROZDZIAŁ X EKOPOLITYKA, CZYLI GEOPOLITYKA ŚRODOWISKA NATURALNEGO Na początku XXI w. coraz większą wagę przywiązuje się do problemów nis

W okresie klasyczny najbardziej charakterystyczna była próba przeniesienia wiedzy naukowej na poziom działalności praktycznej, a najbard

globalne, dotyczy bowiem wszystkich państw i narodów. Stąd konieczność powstrzymania go wspólnymi siłami i środkami i przywrócenia ś

problemy ochrony przyrody i tzw. zrównoważonego rozwoju stały się problemem, który będzie pełnił kluczową rolę w pozimnowojennym por

zwraca się uwagę globalność kwestii ekologicznych przekształca „ochronę przyrody” w rodzaj globalnego zarządzania światem. Tworzy się nowe

środowiska międzynarodowego. Jak zwraca się uwagę geopolityka jest w tym w jaki sposób w jaki problemy środowiskowe są prezentowane414. W 1864 r.

zawiadującej naturą ale stał się najbardziej destrukcyjną siłą na całej planecie. Marsh twierdził, iż ludzie zapomnieli, iż Ziemia została

Od końca zimnej wojny, wraz z pogłębieniem się procesów globalizacji świata, świadomość tego, iż żyjemy w coraz bardziej współzal

państw, gdyż ekologia ma charakter transnarodowy. Zaczęto wskazywać, iż degradacja środowiska przyrodniczego stanowi zagrożenie w skali całe

międzynarodowe przed konfliktami i wojnami, będącymi rezultatem zmian środowiskowych i degradacji środowiska naturalnego. Pod wpływem

porozumień dotyczących ochrony warstwy ozonowej. Jak zwraca się uwagę przeciwdziałanie negatywnym skutkom niszczenia ozonu w atmosferz

iż wszystkie kraje świata muszą zmierzyć się z tym problemem. W przypadku nowych światowych potęg, przechodzących proces intensywnej

światowej wyraźnie straciła swoją dynamikę i powstało bardzo mało wartościowych analiz, które wniosłyby coś nowego do rozwoju tej dys

bogatych zostało przekształcone w wielowarstwową debatę nad rzeczywistą treścią pojęcia zrównoważonego rozwoju dla każdego kraju, miasta i re

jego ochronie, a w razie możliwości także w jego regeneracji427. Szczególną cechą ekologizmu jest także holistyczne ujęcie człowiek

środowiska jest podjęcie wspólnych działań na szczeblu międzynarodowym, niezależnie od istniejących jeszcze barier. Ekolodzy, postrzegając k

społeczny, oraz 4) region kulturowy432. Wszystkie te klasyczne sposoby rozumienia regionów są uwzględniane we współczesnych badaniach geopoli

Idee bioregionów w swoich pracach rozwijali tacy badacze relacji międzynarodowych, jak Kirkpatrick Sale, czy też Murray Bookchin, a w idei tej wi

wyobrażeniami dotyczącymi charakteru i organizacji przestrzeni społecznej człowieka, tak więc konflikt między tymi dwoma aktorami poli

„Szczyt Ziemi”), kiedy to przedstawicie rządów i państw tworzących system Narodów Zjednoczonych wraz z przedstawicielami organizacji

związane były z postrzeganiem przestrzeni politycznej z perspektywy suwerennego państwa, które kontroluje lub musi kontrolować proces

terytorialną nie naruszamy jednocześnie suwerenności terytorialnej innych podmiotów i jakie może mieć to konsekwencje dla relacji mię

dotychczasowych linii podziału administracyjno-terytorialnego świata ale także problemu aktywności podejmowanej przez państwo wewnątrz swojeg

podejścia do badań na pograniczu geografii i polityki od „klasycznej” geopolityki użył pojęcia „geopolityka alternatywna”. Sięgał przy tym d

handlu, a także globalizacja zagrożeń cywilizacyjnych spowodowały, iż nowoczesna wyobraźnia geopolityczna znalazła się w fazie kryzysu443. J

przestrzeni społeczno-politycznej świata w duchu ekologizmu. W nowoczesnym środowisku międzynarodowym, zdominowanym przez suwerenne państ

ZAKOŃCZENIE Rzeczywistość społeczna człowieka nie jest czymś statycznym, raz na zawsze danym. Jest to element dynamiczny, charakteryzujący się

politycznych, w tym organizacji pozarządowych, stanowią ważny kontekst dla wszelkich współczesnych analiz oraz zachowań politycznych447

regionalnym i globalnym. Te przekształcenia otoczenia zewnętrznego tworzą pewną rzeczywistość, wymuszającą na aktorach środowiska międz

nowych rumieńców, a geopolityka, dyscyplina, którą wielu uważało za nieaktualną i przebrzmiałą naukę, znalazła nowe pole dla swoich roz

XX w. kiedy to za główny cel i problem polityki zagranicznej uznawano przede wszystkim militarną ekspansję i podbój nowych terytoriów. Podst

przede wszystkim: 1) Globalizacja i zmieniająca się natura suwerenności państwowej. Globalizacja stanowi podstawowy proces podważający dotychc

wywierać wpływ na jego kształt, będą partycypować w podejmowaniu decyzji w ramach tak zwanego globalnego rządzenia. Obok państw będą to or

międzynarodowych33. Centrum badań uczyniono jednostkowe postrzeganie świata, kształtowane w procesach dyskursu społecznego i jego „geopoli

jakiego doświadcza ludzkość. To przede wszystkim prace tych autorów powinny stać się inspiracją dla współczesnych geopolityków podejmujących

BIBLIOGRAFIA Słowniki, leksykony i encyklopedie Dictionary of geopolitics, ed. J. O’Loughlin, Westport 1994 Ekologia. Przewodnik krytyki politycz

Barber B.R., Imperium strachu, Warszawa 2005 Barker Ch., Studia kulturowe. Teoria i praktyka, Kraków 2005 Barney D., społeczeństwo sieci, Warszawa

Doyle T., McEachern D., Environment and politics, Londyn 1998 Drucker P., Społeczeństwo pokapitalistyczne, Warszawa 1999 Dyduch J., Mikiewicz P

Jenson J., Santos D.S., Globalizing institutions, Aldershot 2000 Klare M., Rising powers/shrinking planet: the new geopolitics of energy, Nowy Jork

Ohmae K., The end of the Nation State, Nowy Jork 1995 Ohmae K., The next global stage. Challenges and opportunities in our borderless world, New

Taylor P.J., Political geography. World economy, nation-state and locality, Londyn 1993 The battle for hearts and minds: using soft-power to

Artykuły w czasopismach i publikacjach nieperiodycznych .A. Furia, Global citizenship anyone? Cosmopolitanism, privilege and public opinio

Dalby S., O’Tuathail G., Editorial introduction: The critical geopolitics constellation: problematizing fusions of geographical knowledge and

Mamadouh V.D., Geopolitics in the nineties: one flag, many meanings, “GeoJournal”, nr 46, 1998 Matthews J., Power Shift, „Foreign Affairs”, vol. 76

zachodzących zjawisk. Zmiany zachodzące w przestrzeni międzynarodowej prowokują do zadawania pytań dotyczących przedmiotu badań geopolitycz

Taylor P., Hoyler M., Walker D., Szegner M., A new mapping of the world for the new millennium, “The Geographical Journal”, vol. 167, n

sztuce, literaturze, filozofii, socjologii i politologii, co nie ułatwia dyskusji wokół problemu ponowoczesności. Jest to jednak pojęcie, któ

kompleksowej sieci wysoko stechnicyzowanych struktur; 2) rozwój konfliktów kulturowych pomiędzy społecznościami, zastępujących dotychczasow

Recenzenci: Projekt okładki: Kamil Banaszewski Redakcja techniczna: Kamil Banaszewski, Leszek Sykulski ISBN 978-83-61294-48-1 © Copyright

równocześnie budzący obawy i reakcje obronne, często gwałtowne, odwołujące się do przemocy39. Mamy zatem nie tyle do czynienia z hun

badaczy środowiska międzynarodowego, który zwracał uwagę na geopolityczne konsekwencje zachodzących przemian cywilizacyjnych. Na początku l

wyzwania i zmiany, które zaszły w przestrzeni globalnej44. Uważa się, iż konieczne jest przeobrażenie geopolityki, co jest kluczem do dalszeg

także uporządkowania dotychczasowej siatki pojęciowej, w tym tak kluczowych pojęć jak narodowe i państwowe interesy46. Debata dotycząca po

sprawowanie władzy na określonym terytorium, co określano mianem suwerenności; „wewnętrzna” i „zewnętrzna” polityka są od siebie oddzie

stosunku do innych są kluczowymi źródłami dominacji i zmiany w naszym społeczeństwie50. Zgodnie z koncepcją Castells’a rewolucja techn

związanej z określonym terytorium. Tożsamość ponowoczesna symbolizowana jest przez Baumanowskiego „turystę”, dla którego wartością podsta

granic, tożsamości terytorialnej, państw oraz rywalizacji o dominację na lądzie, morzu oraz o dostęp do surowców i rynków zbytu. Natomiast

informatyczna spowodowały zakwestionowanie podstaw „klasycznego” układu geopolitycznego świata. Globalizacja, informatyzacja oraz pojawienie

obecnie ważny element rozwoju myśli geopolitycznej i debaty poświęconej konieczności rekonstrukcji nauk zajmujących się badaniem środowiska m

SPIS TREŚCI WSTĘP PONOWOCZESNOŚĆ………………………………………………………5 ROZDZIAŁ I PONOWOCZESNA GEOPOLITYKA……………………………………...…21 ROZDZIAŁ II POSTWESTFALSKI ŁAD MIĘ

pseudopaństwa, masowe migracje i przemieszczenie ludności, przepływy finansowe i kapitałowe (gdzie korporacje transnarodowe odgrywają większą r

teoriom i kierunkom badawczym w ramach teorii stosunków międzynarodowych, pisali iż badacze nie są architektami wznoszącymi budowle, k

ROZDZIAŁ II POST-WESTFALSKI ŁAD MIĘDZYNARODOWY Współczesny świat przeżywa głębokie jakościowe zmiany związane z rewolucją technologiczną w

Koniec zimnej wojny oznaczał poważną zmianę w stosunkach międzynarodowych, koniec jednej epoki historycznej i początek kolejnej. Przyjmuje się

Jednym z najważniejszych procesów społecznych i czynników wpływających na gwałtowne przemiany współczesnego świata stał się zwłaszcza p

interakcji, ale także powiększył się obszar zjawisk i procesów społecznych, które okazały się wrażliwe na uwarunkowania zewnętrzne, co skutk

przyspieszenie wymiany społecznej. W globalnej przestrzeni swobodnie „przepływają” idee, pieniądze, towary, wiadomości i obrazy, tworząc nową

przeciwstawnych związanych z procesami decentralizacji, dezintegracji i fragmentaryzacji świata68. Zjawiska te powodują, iż następuje przejście

narodowych. Uznaje się, iż instrumentalne zdolności państwa narodowego są zdecydowanie podkopywane przez globalizację podstawowych form ak

WSTĘP PONOWOCZESNOŚĆ W ostatnich dekadach w nauce, zwłaszcza tej związanej z polityką i mediami, coraz częściej używa się terminu po

Jednym z najważniejszych elementów transformacji środowiska międzynarodowego jest erozja znaczenia i potęgi państwa-narodowego. We współczesny

konflikt; 5) wszystkie państwa są równe wobec prawa; 6) minimalizacja przeszkód w urzeczywistnianiu zasady suwerenności i wolności państwa stanowi „z

przemieszczania się ludności, i ze swobodą oddziaływania czynników zewnętrznych na ludność państwa75. Liberalizacja środowiska międzynarod

dyplomacji” zastąpiła „dyplomację kanonierek”. Brzeziński uważał, iż istnieje konieczność wprowadzenie „globalnego politycznego planowania”

społeczność międzynarodową na drodze kompromisu, ale na komponencie wielu zasad i reguł postępowania, stanowionych na wszystkich poziom

mieć wpływ na decyzje podejmowane przez rządy państw narodowych i międzyrządowe organizacje84. We współczesnym środowisku międzynarodowym kształtuje

także reakcje przeciwstawne, nakierowane na ochronę kultur narodowych i tego, co lokalne. Globalizacja i dominacja wytworów amerykańskiej kul

komunikację i współpracę oraz rozwój społeczno – gospodarczy regionu86. Dokonująca się regionalna i subregionalna integracja stanowi waż

Wskazuje się, iż w efekcie zachodzących zmian wyłaniający się na przełomie XX i XXI w. globalny system międzynarodowy staje się systemem po

strategicznych i kulturowych, powodujących, iż wydarzenia w jednej części świata wywierają natychmiastowy wpływ na to, co stanie się w

zrozumienia2, gdyż dotychczasowe formy rzeczywistości społeczno-kulturowej, stanowiące przedmiot refleksji badawczej, ulegają erozji a wr

Środki Militarne Dyplomatyczne i sytuacyjne Formy współpracy Formalne sojusze Czasowe koalicje Skala współpracy Zredukowana do zapewnienia bezpi

„kartograficzne iluzje” i dotychczasową mapę świata, istniejącą tylko na papierze nie i odzwierciedlającą rzeczywistości. Ohmae uważa, iż zami

W polskiej literaturze poświeconej problemom kształtowania się postwestfalskiego ładu globalnego wskazuje się, iż wyłaniające się późnow

mówiąc określenia nowej globalnej struktury geopolitycznej, która stanowi ramy dla działań różnorodnych aktorów geopolitycznych. Intensy

której realizowana jest polityka. Radykalne przeobrażenia świata powodują, że jeżeli geopolityka nie dostosuje się do nich, a będzie

ROZDZIAŁ III DETERYTORIALIZACJA – ŚWIAT BEZ GRANIC (BORDERLESS) Jednym z najbardziej kontrowersyjnych problemów dotyczących współczesnego środowisk

badaniem państwa i aparatu władzy pań stwowej, a w dziejach cywilizacji europejskiej i jej myśli społecznej państwo było uważane przez długie

oderwane od konkretnej lokalizacji dzięki czemu kształtuje się specyficzna transnarodowa przestrzeń gospodarcza, społeczna, a także poli

przepływu ludzi, idei i stylów życia (Arjun Appadurai), a także kształtowania się społeczeństwa ryzyka (Urlich Beck). Termin deterytor

określonym terytorium wyznaczonym granicami. W klasycznej socjologicznej definicji państwa, sformułowanej przez Maxa Webera, państwo było

ewolucją środowiska społecznego współczesnego człowieka, które tworzy nowy kontekst dla naszych codziennych działań i podejmowanych decy

państwa, w jego dotychczasowym rozumieniu oraz procesów globalizacji są sobie przeciwstawne gdyż swoistą cechą procesów globalizacji jest zaś deteryt

zbiurokratyzowanego państwa narodowego, przypisującego sobie prawo do sprawowania suwerennej władzy na określonym terytorium. Kształtowanie si

uzyskały zdolność do koordynowania działalności produkcyjno-handlowej różnych jednostek, w różnych krajach, z jednego ośrodka strategicz

Hiperglobaliści, tacy jak np. Kenichi Ohmae, utożsamiają globalizację z ekspansją liberalizmu i gospodarki kapitalistycznej. Podkreślają,

paradoksem procesu liberalizacji i deregulacji stał się problem nadmiernego osłabienia państwa w niektórych regionach świata. Francis Fukuyama

przestrzeni”, jest m.in. efektem tego, iż nowoczesne technologie oplatają świat siecią połączeń komunikacyjnych i telekomunikacyjnych tworząc gę

wkracza w epokę komunikacji pozaterytorialnej, niezależnej od państwa112. Castells jest autorem jednej z najciekawszych teorii, mających na ce

rynki giełdowe w sieci globalnych przepływów finansowych, pola koki w sieci handlu narkotykami itp.)116. Analizując zmiany zachodzące w organi

nową „geografię władzy” i umożliwiłaby zrozumienie współczesnych mechanizmów jej funkcjonowania oraz umożliwiłaby ukazanie jej konfigurac

wiele zakłóceń w życiu społeczności ludzkiej. Losy i przetrwanie ludzkości w dużym stopniu zależą od tego, czy kwestie te zostaną p

społeczeństwa weszły w ciągu ostatnich kilku dziesięcioleci w zupełnie nową fazę rozwoju i różnią się od coraz bardziej od społeczeństw, które przywy

przekraczając wszelkie ograniczenia i bariery terytorialne – są to obecnie zdarzenia, których efekty są terytorialnie nieograniczone. Pojawienie się

kategoriach następnego cyklu wyborczego ale także w kategoriach długotrwałych cykli. Jak pisał Urlich Beck „demokratyzacja” i powszechn

Ważną rolę w dyskusjach dotyczących deterytorializacji współczesnego świata odegrała też antropologia, zwracają uwagę, iż proces globali

przygotowany do radzenia sobie z wzajemnie powiązanymi diasporami ludzi i obrazów, będącymi znakami rozpoznawczymi dzisiejszych czasów. Nowo

które nie są już przypisane do określonego miejsca w przestrzeni świata. Rewizji wymaga zatem jedna z najpopularniejszych koncepcji geopolitycz

kształtować nowe bariery i granice. Dlatego też współczesna geografia humanistyczna zwraca uwagę, iż niezależnie od faktu, że żyjemy w

przestrzeni nabrała zupełnie nowego znaczenia i pełnią inną funkcję. Zrozumienie konsekwencji globalizacji dla ludzkiego sposobu pojmowa

pisał Thomas Friedman w książce Lexus i drzewo oliwne (Poznań 2001) Pomimo globalizacji ludzie wciąż są przywiązani do swojej kultury, języka

ROZDZIAŁ IV NOWI AKTORZY GEOPOLITYCZNI Każda struktura geopolityczna składa się z cząstek, które określane są jako elementy podstawowe.

wyspecjalizowani pracownicy (technicy, ekonomiści, inżynierowie, menadżerowie). Przy czym Daniel Bell wskazywał, iż najważniejszym element

międzynarodowym należą państwa, która są suwerennymi jednostkami politycznymi, posiadającymi równe prawa i równe obowiązki. Od nich zale

pozycje dominujące podmiotu relacji międzynarodowych i uznaje się, iż państwowocentryczne podejście do stosunków międzynarodowych nie jest już u

Rys. 1. Uczestnicy stosunków międzynarodowych Źródło: M. Malskij, M. Macjach, Teoria miżnarodnich widnosin, Kijów 2003, s. 126. W literaturze prze

oraz rzeczy materialne – zasoby naturalne, kapitał, arsenały broni)148. W globalnej rzeczywistości konkurują ze sobą nie tylko państwa ale także idee

wyobrażeń przestrzennych wprowadził do geografii i nauk społecznych francuski filozof Henri Lefebvre, a w geopolityce upowszechnił francuski geograf

konsekwencję ich aktywności dla międzynarodowej przestrzeni polityczno-społecznej. Powszechnie uznaje się, iż procesy demokratyzacji życi

poziom metagry o władzę (nowa przestrzeń geopolityczna świata), poziom, gdzie w całkowicie nowy sposób trzeba podchodzić nie tylko do granic,

zmieniająca reguły władzy, pełna paradoksów, nieobliczalna, obejmująca politykę lokalną i światową metagra o niepewnym wyniku157. W nowej globalne

geopolitycznej. Wśród nowych aktorów geopolitycznych, którzy w coraz większym stopniu konkurują z państwami, największą wagę przypisuje się wielk

produkcji. Takie przedsiębiorstwa, jak General Motors, Walmart, Exxon Mobil, Mitsubishi, czy też Siemens, należą do ok. 200 najpotężniejszych korpora